Presented at the 2nd International Symposium on Innovative Approaches in Scientific Studies (ISAS2018-Winter), Samsun, Turkey, Nov 30, 2018

SETSCI Conference Proceedings, 2018, 3, Page (s): 562-568 , https://doi.org/

Published Date: 31 December 2018    | 1480     15

Mekânın kullanılması ve deneyimlenmesinde etkin olan psiko-sosyal faktörler çevre-davranış araştırmalarında önemli bir yer tutmaktadır. Mahremiyet, kişisel mekân, kendileme, tercih gibi mekânsal davranış türleri ve bunların oluşumunayönelik mekânsal/fiziksel, sosyal ve kültürel faktörlerin anlaşılması tasarlanan çevrelerin insan ihtiyaçlarını karşılamasıbakımından önemlidir. Böylece mekânsal davranışa yönelik bilgileri tasarım sürecine ve mekânın üretimine dâhil ederekkullanım düzeyi yüksek yerler ortaya koyulabilir. Bu nedenle sosyalleşme düzeyi yüksek olan kentsel açık mekânlarınoluşturulmasında psikososyal faktörlerin göz önünde bulundurulması gerekir. Ağırlık olarak kapalı mekanlarlada araştırılan bupsikososyal davranış türleri kentsel açık mekânlarda gözlemlenerek; mekânın nasıl kullanıldığı, nerelerin daha çok tercihedildiği, buraların fiziksel özelliklerinin neler olduğu, hangi fiziksel özelliklerin nasıl kullanıldığı gibi bilgilere ulaşılabilir vebu bilgiler tasarımların yönlendirmesinde kullanılabilir. Buna ilişkin araştırmalar Avrupa ve başka bazı ülkelerde kentsel açıkmekânların kullanımını artırmak amacıyla yürütülürken ülkemizde özellikle peyzaj mimarlığı çalışmalarında psikososyalfaktörlere ve mekân etkileşimine yönelmek çok yaygın değildir. Bu tür çalışmaların yaygınlaştırılması ülkemizin sosyo-kültürel özellikleri bağlamında kentsel açık mekânların iyileştirilmesine katkıda bulunabilir. Aynı zamanda açık mekânlarınkullanımını teorik bir yapıya oturtarak gözlemlemek tüm peyzaj mimarları için iyi bir öğrenme aracı olacaktır. Bu bağlamda buçalışmada Trabzon kent merkezinin en yoğun kullanılan yaya alışveriş sokağı olan Uzun Sokak’ta davranış gözlemiyürütülmüş, insanların beklemek için kullandıkları yerler incelenmiştir. Sonuçlar mekânının oluşumuyla ortaya çıkan kenarlar, sınırlar, nişler gibi konumlar ve mekânın içinde yer alan bitkiler, saksılar, çöp-aydınlatma elamanı gibi donatıların yakınlarınıninsanların beklemek için tercih ettikleri yerler olduğunu, insanların mekân içinde konumlanırken kendilerini mekânın fizikselözellikleriyle desteklemeye çalıştığını göstermiştir. Bu konuda yurt dışında yürütülen çalışmalarla benzer bulgular saptanmıştır.  

Keywords - Mekânsal davranış, Peyzaj mimarlığı, Kentsel açık mekânlar, Davranış gözlemi

[1] Gürpınar, Ç. “Mekan Kurgusunun Kullanıcılar Üzerindeki Psikolojik Etkilerinin Örneklerle İncelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2000
[2] Madanipour, A. Public and Private Spaces of the City. London: Routledge, 2003.
[3] İmamoğlu, V. “Öğrencilerin ODTÜ Kafeteryasında Yer Seçimi”, Çevre, Yapı ve Tasarım, der. Pultar, M., Ankara: Çevre ve Mimarlık Bilimleri Derneği, 1979.
[4] Altay, C. “Location Preferences of Groups in Public Leisure Spaces: The Case of Likya Cafe in Ankara”, Master of Fine Arts, Bilkent University, the Institute of Economics and Social Sciences, Ankara, 1999.
[5] Aksoy, E. Mimarlıkta Tasarım İletim ve Denetim, Trabzon: K.T.Ü. Yayınları, 1975.
[6] Canter, D., V. “Should We Treat Building Users As Subjects Or Objects?” Architectural Psychology, In Architectural Psychology, IAPS, London, UK: RIBA Publications, pp. 11-18, 1969.
[7] Ünlü, F. “İç Mekan Oluşum ve Biçimlenişinde Mekan-İnsan Davranışı Etkileşimine Bir Yaklaşım”,Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1998.
[8] Herzog, T., R. “A Cognitive Analysis of Preference for Waterscapes”, Journal of Environmental Psychology, pp. 225-241, 1985.
[9] Gehl, J. Cities for people, Washington: Island Press, 2010.
[10] Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstein, M., Jacobson, M., FiksdahlKing, I. ve Angel, S. A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction, New York: Oxford University Press, 1977.
[11] Whyte, W. H. The Social Life of Small Urban Spaces, New York: Project for Public Places, 1980.
[12] Abdulkarim D. ve Nasar J. L.“Do Seats, Food Vendors, and Sculptures Improve Plaza Visitability?” Environment and Behaviour, 46, 805-825.
[13] Mehta, V. “Lively Streets Determining Environmental Characteristics to Support Social Behavior”, Journal of Planning Education and Research, 27, pp.165-187, 2007.
[14] Mehta, V. “Look Closely and You Will See, Listen Carefully and You Will Hear: Urban Design and Social Interaction on Streets”, Journal of Urban Design, 14, pp. 29–64, 2009.
[15] Aelbrecht, P. S. “‘Fourth Places’: The Contemporary Public Settings Informal Social Interaction among Strangers”, Journal of Urban Design, 21, pp.124-152, 2016.
[16] Mumcu, S. “Açık Mekanlarda Davranış Konumları: Oturma Davranışının Değişiminin İncelenmesi”, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, 2009.
[17] Appleton, J. The Experience of Landscape, Surrey: John Wiley& Sons Inc., 1975.
[18] Gehl, J. Life between Buildings: Using Public Space, Van Nostrand Reinhold, 1987.
[19] Bentley, I., Ackok, A., Murrain, P., Mcglyn, S. ve Smith, G. Responsive Environments: A Manual for Designers, London: Architectural Press Ltd., 1985.
[20] Lyle, J., T. “People Watching in Parks; a Report from France and California”, Landscape Architecture, October, 61, pp. 31-51, 52. 1970.
[21] Mumcu, S. “Açık Mekanlardaki Yer Tercihlerinin, Mekansal Özellikler Açısından İncelenmesi: Trabzon, Atapark Örneği”, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, 2002.